Monday 26 September 2011

Hostel Kalphung

 Hostel kalphung hi kan tarlang vek seng lovang a, a tlangpui chauh lo tarlang ila :-

1.Hostel programme tam zawk hi Monitor kaihhruaina hnuaiah hosteller ten kan hmang thin.
2.Presbyterian Hospital, Durtlang Khawngaihna Ward (K-Ward) ah kartin vawi thum (3) Narcotics Anonymous (NA) Fellowship hmangin kan kal thin.
3.Dr.R.L.Sanghluna hnung zuiin awareness campaign-ah kan kal/zin thin.
4.Durtlang Kristian thalai pawl (KTP) member ah inpe in kan theih tawk leh a remchan dan angin kan tel thin.
5.Sunday School ah hming ziakin a tam thei ang ber kan inkhawm  thin.
6.Vengchhung (Durtlang) chhiattawh ah a tul dan in thlanlaih, zaikhawm ah kan tel.
7.Dr.R.L.Sanghluna leh a thiannu Pi.C.Zodinpuii hnen atangin kan tana pawimawh tur zirlai zirin hun kan hmang thin.
8.Chhungte nen hostel ah meeting a tam thei ang in kan nei thin.
9.Training na tur a awmin hostel tana tangkai leh hmasawnna tur anih dawn chuan a remchan dan angin kan 10.intir thin.
11.Hostel fees leh pocket money chhungten kan hotute (Dr.R.L.Sanghluna te chhung) hnenah min dah sakin, kan pocket money hi Pi Zodinpuiin a tul dan angin min pe chhuak thin.
12.Hostel a awm tam zawk te hian lehkha kan zir chhunzawm leh thin. (Chhungte leh hotute remtihna leh mahni inhuam dan azirin )
13.Zirlai kan lo chhunzawm a, class kal te alo ngaih chuan hotute leh chhungte inbiakremna angin kan bawhzui thin.
14.New Haven Halfway Hostel hi Self Help Group anga kan din avangin lo lut thar apiangte hi member kan ni nghal zel.
15.Self Help Group hian Bank Account te hawngin a tul dan angin hma kan la thin.
16.Home leh Centre dang ang lovin kan awm chhung bithliah chin a awm lova, mahni dinhmun azirte, chhungte leh hotute thutlukna azir zelin hun kan hmang.

Ngawiveina (addiction) hi sual nge damlohna/natna

Addiction (ngawlveina) hi Sin (sualna) avanga lo awm nge natna (disease) avanga lo awm tih hi mi hran hran ngaihdan a inang lo thei hle awm e. Ngawlveite nu leh pa, kohhran hruaitu tam tak hi chuan SUAL vangah kan puh thin. Ngawlveite emkawlna lama thawktute chuan NATNA chi khatah an pawm thung. Heng ngaihdan kan neih te hian ngawlveite kan biak dan, an bula kan awm dan leh kan hmuh danah kawngro a su thui viau awm e.
    Kristian ni lem lo ten an ngaihdan chuan ‘Sual chu midangte tina thei leh tichhe thei thil kan tih thin, kan duhthu a kan bansan theih te hi’ ani a, kristiante rilru atang chuan SUAL chu mihring nihna, PATHIAN duhloh zawng kan tih thin hi ani. Mahni chauh inngaihtuah a, mahni chakna rinchhana hlimna thawhchhuah tumna atang hian Sual chi hrang hrang alo chhuak thin. Ngawlveina hi Sualna ani titu te chuan ‘ Addict te hian tanpui an mamawh lo, an duh phawt chuan an bansan thei, tumna tak tak an nei lo mai ani’ an ti fo thin ani. Anmahni duhthu a inbarhlut an ni a, engvanginnge kan tanpui ang tih ngaihdan te, an sim phawt chuan chhanchhuahin an awm mai ang tih ngaihdan te, leh keimah leh midangte pawh hi addict te ai chuan kan tha zawk tih hi ngaihdan tlanglawn tak ani.
    Natna (disease)  han tih chuan Doctor an lang nghal ruih mai. Natna hi rilru leh taksa ah a awm thei. Taksa leh rilru ah natna kan neih chuan keimahni ah diklo leh fel lo lai, anih tur anga awm lo thil a awm thin. Chu chu enkawl dam anih loh chuan kan hnathawh/zirna ten a tuar a, midangte nena kan inlaichinna in a chhiat phah thei a, taksa natna chauh pawhin rilru a khawihchhe thei. Chutiang bawkin rilru natna in taksa a khawihchhe thei bawk. Natna tam takah chuan a veitu in dam a duh chuan a nunphung thlak ngai lai tam tak a awm thin eg. Zunthlum, thisen sâng, thawhah etc. Ngawlveina hi natna anga kan ngaih dawn chuan Doctor in enkawl sela a dam mai ang tih  ngaihdan hi thil awm thei tak ani, ngawlveina ah chuan hei hi a dik kim leh si lo. Taksa a dam tawh pawhin rilru leh thlarau damna an neih ve si loh chuan damna famkim a tling zo lo. Hei hi doctor te thiamna hmanga tih theih pawh ani chuang lo. Chhungkua, khawtlang leh kohhran inrawlhna tam tak a awm vang hian ani, ruihhlo ngaite enkawlna hi thil khirhkhan leh hautak an lo tih thin chu.
    Heng ngaihdan pahnih te hi addiction chungchang ah chuan adik ve ve. A pahnihin a kal kawp loh chuan a tling zo lo, a pahnih in akal kawp a ngai. Pakhat thlauhthla a pakhat kan dah len viau chuan kan tisual duai ang. Addiction hi sual vanga kan puh hlawm tawp anih chuan addict tam tak, sim duh si sim thei lo, anmahni ngei pawh inhua a, mahni intihlum hial te hi hremhmun thlengin addict velo te hian kan um liam dawn tihna ani ang. Kristian rinna atang phei chuan thil ni thei ani ang em? Chutiang bawkin addiction hi natna, vanduai vanga kan kaiah ringawt a puh theih hauh loh bawk.  Midangte ngaihtuah lo a mahni hlimna chauh ngaihtuah avanga ngawlvei chho ta an tam mai. Chuvangin addict chuan tanpui an ngai a, tumruhna ringawt hi a tawk lo a, tanpuitu an mamawh ani. Addict te pawhin midangte tanpuina ringawtah an innghat pumhlum thei hauh lo. Ama nun thlak danglam ngai tam tak a insiamthat ve a ngai. Chuvangin ngawlvei chuan amahah harsatna lian tak a awm ani tih hi a inpawm hmasak angai. Chuvangin addict te hian “ Addict ka nih chhan hi ka sual bik vang ani lo mai thei, mahse theihtawp ka chhuah a ngai” tih thu hi vawn reng angai, midangte pawhin tanpui ngai an nih hriain, sual hlawmah ngai lovin kan puih theihna ah chuan hriatthiam i tum ang u.

Serenity Prayer (Thlamuan Tawngtaina)

GOD
GRAND ME THE SERENITY
TO ACCEPT THE THINGS I CANNOT CHANGE
COURAGE TO CHANGE THE THINGS I CAN
AND WISDOM TO KNOW THE DIFFERENCE
AMEN

LALPA
KA TIHDANGLAM THEIH LOH THILTE ANIH ANGA PAWM THIAM 
TURIN MIN THLAMUAN LA
KA TIHDANGLAM THEIH THILTE TI DANGLAM NGAM TURIN
HUAISENNA MIN PE ANG CHE
HENG THIL PAHNIH THLIARHRANG THIAM THEI TUR HIAN 
FINNA MIN PE ANG CHE
AMEN

Saturday 24 September 2011

New Haven hi........


    New Haven Halfway Hostel hi Kum 2005 a din tan a ni a, T.R.A.P.S (Training, Rehabilitation, After Care, Prevention and support) na hnuaia registration an ni. Hostel hian kalphung leh tum chi hrang hrang a nei a, a khaikhawmtu atan Motto : Practice by Action ( Kan thil zir leh hriatte a taka hman chhuah ) hman a ni.
    He Hostel hi Dr. R.L Sanghluna leh a thiannu Pi. Zodinpuii te hmalakna avanga lo piang chhuak a ni a, a kalphung engkim duangtu leh enkawl tu te an ni. An hnathawh avanga keini ruihhlo ngaiten kawngdik kan zawh leh thei te hi a ropuiin kan chhuang em em a, Pathianin an rawngbawlna malsawm zel se kan ti. Tin,  tuna kan awmna hi Pu Andrew Malsawmzuala (Dawrpui) chuan a ram phal takin min pe a,a hmunhma engkim chei that ngai leh sak belh ngai te min tih sak vek bawk a, tun  thleng pawhin engkima min puitu leh chhawmdawltu an ni a, Pu Andrew-a te chhungkua chungah lawmthu kan sawi tak zet a ni.
    Hostel kalphung hi Therapeutic Community Treatment Programme Model " Addict for an Addict " a ni a, kan lo hriat thin Home leh Centre dangte nen a kal dan leh a kalphung danglamna tam tak a awm a ni.  A awmzia takah chuan ruihhlo in a kan taksa a thinletna enkawl zawh anih tawh hnu a pawnlama awm chhunzawm nghal mai lova, pawnlama ruihhlo laka kan fihlim zel theih nan leh kan nun khawchhuah theih nan a inzirna chi hrang hrang (taksa, rilru, thlarau etc. ) zir a, chawlh lailawkna (halfway hostel) a ni.
    Hostel ah hian dintirh atangin 2010 thleng khan mi 72 an awm tawh a, heng zingah hian nunkawng dik zawha tun hun thlenga ruihhlo laka filhim tam tak an awm a, chutihrual chuan nun ngai a let leh pawh sawitur an awm bawk. A hlawhtlinna leh hlawhchhamna chu engpawh ni se tuna awm mekte in a mahni kan pawimawh a ni tih hria a, nunkawng dik zawh nan leh nun siam nan a kan hman tangkai thiam hi a hlu in a pawimawh ber a ni.
    Ngawlveina (addiction) hian mimal nunah (taksa, rilru, thlarau), chhungkuaah (inlaichinna, sum leh pai etc.), khawtlangah (pawimawhna etc.), kohhranah (tangkaina etc.) a tichhia/nghawng a. Heng a tihchhiat/nghawng te hi vawilehkhat ah siam that mai theih a ni lova, hun engemaw chen pek a, zir chunga siamthat theih chauh ani. Heng a nghawng leh a tihchhiat chi hrang hrangte siamtha tura kan zir tlangpui te lo tarlang ila :-
  •     Addiction                                      -    Causes, effects, stages,a disease etc.
  •     Denial & Family Denial
  •     Motivation
  •     Relapse Dynamic                      -    Causes, warning sign, pron person, prevention
  •     Improving Self-Esteem
  •     Assertiveness
  •     Recovery                                     -    Aim, objective, demands, stages etc.
  •     Anger Management    
  •     Stress Management
  •     Sober Living                               -    Maintaining sobriety
  •     Financial Management
  •     Treatment Goals
  •     Special Topic                             - Coping skills, depression, faster scale, attitude etc
  •      Life Skills
    •     Narcotic Anonymous (N.A.   -    12 steps study, group therapy, input class, sharing etc

           Monitor kaihhruaina hnuaiah Hostel Weekly Schedule hmanga inkaihhruai a ni a, chumi piahah chuanin kohhran a tel a pawimawhna hrefiah leh zual turin Sandes School, KTP leh inkhawm dangah te tel thin a ni a, khawtlanga kan pawimawhna leh tangkaina te hrechhuak turin khawhar in kal, thlan laih, hnatlan etc. a tul anga kalpui a ni bawk.
        Hostel programme hian riohhlo tih loh mai piahlam tam tak a huam tel a, ruihhlo nghet taka kan nghei chhunzawm theih nan leh mahni nuna hma kan sawn zel theih nan te, nun awmze nei tak kan neih theih nan a tul anga zirlai zir chhunzawm te, office kal te leh nakin huna kan nun atana tangkai tur hmanga hmalakna leh ruahmanna te siam thin a ni.

      Sunday 18 September 2011

      Self Esteem (Mahni Hlutna)


              Addiction  hian kan rilru/taksa/thlarau/nunphung tam takin a khawih chhia a, recovery kawng kan zawh hian chung kan lo tihchhiat tawh te chu kan siam that leh a ngai a, chung zinga mi pawimawh tak pakhat chu self-esteem(mahni hlutna) tih chak leh hi a ni.

      Characteristics :
      1.    Self Centerness         -        Mahni chauh inngaihtuahna
      2.    Critical                      -        Thil sawisel ching
      3.    Cynical                     -        Mi chunga rilru tha lo/rilru kha pu
      4.    Diffident                    -        Mahni inrintawkna nei lo

      Low Self-Esteem te mizia :

      1.    Mahni indahsang a, midangte dah hniam
      2.    Mi thiltih sawisel ching tak
      3.    Mahni hmasial
      4.    Thil hre vek a inngai
      5.    Midang te an en hniam

      High Self-Esteem nei te mizia :
      1.    Humility                        -        Inngaitlawm
      2.    Confidence                   -        Mahni inringtawk
      3.    Assertiveness                -        Mi te zai ngai thiam
      4.    Accept responsibility     -        Mahni mawhphurhna hria

      Engtinnge kan Self-Esteem te kan build ang?
      1.    Tawngkam lawmawm pe chhuak tam rawh
      2.    I hlimzia te, i lawmzia te hmelah leh chetzia ah lantir rawh
      3.    Mi fakder ching suh/mi bawl ching suh
      4.    Miin min fakna tha taka lo dawnsawn tur
      5.    Ngeiawm deuh a thusawi chin loh tur

      Kan Practice turte :
      1.    Mi a nihna ang taka fak thin tur, a nih lohna ang a fak chin loh hram tur
      2.    Ka lawm e, khawngaih takin tih uar tur

      Kan Zawm turte :
      1.    Mi thatna hmuh tam a, mahni thatna lai pawh hmuh tam tur
      2.    Hlim tum hram hram tur
      3.    Keimahni a theihna awm ang chi kan hrereng tur ani
      4.    Insiamrem thei tur a inpeih reng tur
      5.    Fakderna lak a fimkhur tur

      Stress (Ngawltawtna/khamna/ninna)

          Rilru a kan vei avangte, thinrimna leh hlauhthawnna avangte hian tawt up up na a thleng thin, chu chu ‘Stress’ kan tih chu ani. Addict te chuan drugs hi min tizangkhai tu niin kan ngai thin a, stress hi rilru leh taksa a lang chhuak thin anih avangin hahdam thlak zawng a thil lak dan leh nun hman dan thiam hi kan mamawh ani. Hei hi zir ngai tak pawh ani. He kan thil zir tih hlawhtlinna tur chuan enge stress, engtiang takin nge kan recovery route a khawih buai theih tih te hi kan hriat hmasak a pawimawh.
              (Level 1)
      I)    ANXIETY (Ngaihthatlohna) :-    Kan thil tih tur tih hlawhtlin theih loh, hlauhna in hma a rawn hruai thin. Hei hian kan nitin nun leh kan ngheina kawng tikhaihlak chiah rih lo mahse min ti tawtin ngaihtuahna zau zawk nei thei lovin min siam thei. Chu chuan ngaihtuah ngut ngut na alo thlen in thil tih ati khawrin lâi takin min awm tir thei ani.
          eg.     * Ka nghei hlen lo mai ang a?
                   * Rui lo chuan ka ti hlawhtling lo mai ang a?
                   * Rui leh ta ila a zahthlak awm?

      (Level 2)
      II)    BLANKING OUT (Mumal lohna) :- Tah hian kan thil zir thar leh hriat thar (N.A, Feedback etc) ang chi te ataka hman a ngaih hun meuhah chuan hman a harsa in awmzia a nei thin mang lo. A hun leh hmun in azir loh a, mi pangngai zinga mahni chauh a tel ve chang chuan dik nia kan hriat leh tha ni a kan ngaih pawh sawi ngam lo leh ti ngam lo in min siam thin a, kan lo tlinloh zia leh nep zia ringawt ngaihtuah chhuah na chuan stress rawn siamin chet chhuah a ti harsa thin. He level 2 hian mahni inhumhim duhna level ah min hruai thin.
          eg.    * Ka ngaihdan sawi chu a tha a, mahse ka lo hresual palh mai ang a?
                   * Hetiang  lampang tak hi ka lo zir ngai lo in ka lo ngaihtuah ngai ve lo anih dawn hi?
                   * Engmah ti ve lo/sawi ve lo law law ang.

              (Level 3)
      III)    DEFENSIVE (Sahimna zawn) :- Kan buai viau tawh chuan Addict te hian mahni dik lohna lai en ta lo hian midangte mawhpuh a, diklo zawk a tan tir kan ching hle ani. Hei hi a chhan chu kan diklo zing tawh lutuk a, diklo zawk nih leh emaw, diklo reng nih chu kan hreh tawh ani. Mahni thatna lai leh thatlohna midang tehin kan inbuk tling lui hram hram thin. Tha lo zawk ni chung si a mi aia tha zawk nih tum phetna hian stress a siam a, chumi avanga rilru hrehawm deuh a awm ai chuan tiin mahni sahimna zawn (defensive level) ah min awmtir thin ani. Hei hian over react ah min tlukluh pui thei ani.
          eg.    * Nia ka dik vek lo tih chu ka hria mahse ani pawh..........
                  * Ka tlinloh vang chu ania lawm mahse englo...... a chhan tak chu.
                  * A lan dan chuan a dik zawk mai thei mahse a nihna takah chuan.....


              Level 4
      IV)    OVER REACT (thin letna) :- Thinrimna leh hlauhna a inkawp hian mahni inven nan hleihhluak taka chet duhna a thleng thin. Kawng leh lamah chuan thil tak tak lak atanga tlan chhiat duhna pawh ani thei. He pumpelh nun hi kan addict laia kan lo chin than em em ruihhlo hmang a tih puitlin kan lo tum thin kha ani. O.R Level  ah hian stress chu chhung lam leh pawn lamah a lo lang chhuak tawh thin a, chu chuan level sang zawkah min hnuklut ngei ngei thin.
          eg.    * Bang hnek a mahni kut tih ulh ang leh si ang chi te.
                  * Midang mawhchhiat laia mahni tlinlohna hmuh fiah uai uai te.


              Level 5
      V)    OVER WHELMED (Chimpilna) :- Hleihluak taka chetna chuan inchhirna athlen a, chu chuan min ti chi ai thin. Kan chi ai tih chuan engmah atih that theih tawh loh a, ngaihtuahna fim neih a harsa thin. Ngaihtuahna leh mizia ber a sawprawp tawh chuan ruih duhna mai neih leh a awlsamin kan ruih leh phah châwk thin reng ani. Hei hian level hlauhawm tak chu min hruai lut thin.
          eg.    * Ruihloh chuan engmah alo tih theih tak tak tawh lo anih hi.
                  * Ka hrethiam tawh lo ve, that hian awmzia a nei hlawl lo.
                  * Rui leh mah ila a pawi lovang.


              Level 6
      VI)    OVER THE EDGE :- Tu bulah mah kan awm peih tawh lovin, thurawn leh thu tha pawh kan ngaithla peih tawh lo. Min hrethiamtu bera kan ngaih leh kan thurualpui theih ber ni a kan hriat ruihhlo (drugs, zu) kan lo tih thin bawk chu kan lo pan leh ta ani.

          Hetianga dam mek te khawih pawi thei anih avang hian keini chuan engtinnge stress hi enkawl anih ang tih hi kan zir thiam angai ani. Rilru leh taksa a nghawng nei anih avangin a eng zawk zawk pawh hi ngaihthah bik theih ani lo. A pahnih a akal kawpna chin pawh a awm reng ani. Addict leh mi pangngai in stress management na an hman tam ber chu ‘Relaxation Therapy’ ani. Hetah hian Yoga, T.V en, Lehkhabu tha chhiar te, music ngaihthlak te hi a tha em em ani.
         
            

       

      Saturday 17 September 2011

      Craving (Châkna)

          Ruihhlo ti thin ten damna kawng kan zawh hian kan harsatna leh buaina ber pakhat chu ‘Châkna’ hi ani.How to manage craving and stay sober - Châkna hi engtinnge ka hneh theih ang a, engtinnge harhfimna nun hi ka neih zel theih ang.

         
          CHAWPCHILH  TAKA TIHTUR TE  (IMMEDIATE  PLAN) :
           i)     Staying away from the first drink/first shot -Vawikhat tih lehna tur laka inthiarfihlim.            
          ii)    24  Hours Plan - Nikhat chhung atan ruahmanna felfai tak siam/nikhat atan nikhat hrehawm a tâwk (Just for Today).
          iii)    Posponing the use of chemicals - Ruihhlo hman/tih hun tur a kha a hun sawn hlat eg. vawiinah chuan ti lo mai ila, duh leh naktukah ka ti mai ang.
          iv)    Remembering last episode - Rui chunga kan nun dan hnuhnung ber/chet chhiatna, chet thinna kha hriat chhuah.
          v)     Avoiding all mood changing chemical - Ruihhlo min ti châk leh thei/kan mood kaitho thei thil laka inthiarfihlim i.e nachhawk nana damdawi lu ti kâi thei chi mum hnih/khat lek eiah pawh.
          vi)     Eating nourishing food - Chaw \ha/ei tur hrisel tak ei i.e coke/snack lampang thil han ei te hian ngaihtuahna a hruai danglam thei.
          vii)    Taking plenty of rest - Hahdam taka kan taksa hahchhawlh tir.
          viii)   Always staying with people - Midang  bula awm tam eg. ruihhlo ti ve lo, K.T.P/YMA emaw chhungte.

         
          NAKIN  HUN  ZEL ATAN A INPUAHCHAHNA (LONG  TERM  PLAN) :

          i)    Live and let live - Harhfimna nun kha chhawmnun zel/mit lo tura chhem nun zel, inthlahdah loh.
          ii)    Getting active - Inhriatrengna leh hmasawn tuma nunte, recovery tools te lakkhawm thiam a, thu mai mai lova kan tana tha tura kan thawhchhhuah ve a ngai.
          iii)    Manage anger and resentment - Thinrimna/lungnihlohna/helna rilru kan dahbova,heng thil avang hian ka tlu thei ani tih hriat a, heng thil te hi inhneh tir loh.
          iv)    Availing a sponsor - Thurawn min pe thintute thu awih/lak thiam a, kan hma ngai taka rem min ruatpuitute thu pawm thiam.

      TLANGKAWMNA (CONCLUSION) :

          i)    It is my life - Keima nun ani a, ka tan a tha tur/ka nunna atan tha tur ani tih rilru kan put hram hram angai.
          ii)    It is my decision - Keima thutlukna siam tur ani a, harfimna nun hmang tura rilru siamtu chu keimah ka ni a, chuvangin ka thutlukna a tira tlu leh thei ka ni tih ka hriatreng a tha khawp mai.
          iii)    It is for me - Hei hi keima tan ani a, midang tana ti ka ni lova, ka tana thawk a thiltha ti tur ka ni a, keimah hi he ruihhlo ngheina kawngah hian ka pawimawh ber ani tih hi kan hriatreng tur chu ani. Chutih rual erawh chuan midang ka mamawh love tihna lampang ani lova, midang thurawn erawh kan lak thiam a ngai ani. eg. Doctor, pastor, chhungte.
              A tawp berah chuan châkna te chu lo awm rawh se, amaherawhchu he ruihhlo tel lo pawh hian nun hi hlimawm takin a hman theih a, mi te pawhin an thei a harsatna chi hrang hrang tam tak an hmachhawn ve tho ani tih hria ila, heng harsatna hneh chung hian ‘NUN’ hi hlim takin, âm takin nuam takin kan hmang thei ani.
         

         



      Kailawn Sawmpahnih te (Twelve Step)

      1.    Kan ngawlveina hi mahni tawka sukiang thei kan ni lo tihah kan hmin thlap a, chinfel ngaihna awm tawh lo khawpin kan lo nung khawlo tawh tih kan pawm thlap.
      2.    Keini aia thiltithei erawh chuan mi ang pangngai ah min chhuah leh theih kan ring.
      3.    Kan duhthlan theihna leh kan nun hi kan biak leh kan rin Pathian hnenah a buaipui tur leh a enkawl atan kan hlan fel hmiah.   
      4.    Zep leh thup awm miah lovin kan nun leh dinhmun inphawrh vekin kan in enchiang zel.
      5.    Kan nunphung diklo hi Pathian lakah leh kan vel amite leh kan mihringpuite lakah kan inpawm ngam.
      6.    Kan nundan thalo leh fuhlo apiang Pathianin min thenfai sak turin kan inpeih.
      7.    Kan khawlohnate hi min thenfai sak turin thuhnuairawlh leh tlawm takin kan Pathian kan ngen.
      8.    Pawi kan lo khawih sak tawhte leh kan tihnat tawhte leh tihheksak zawng zawngte an hming ziakin, an lungdamna turin engpawh tih kan huam.
      9.    Mi tu emaw a pawi kan lo khawih tawhte leh kan tihnatte hnenah an lungawiloh phah na tur anih dawn loh chuan kan khawih pawi tawhte kan rulin, ngaihdam kan dil zel.
      10.    Mahni leh mahni kan inenchiang zui zel a, kan han chetchhiat chang pawhin kan inpuang zel.
      11.    Tawngtaina leh rilrua nasa taka inngaihtuahin Pathian nena kan inpawhna kan vawng nung zel a, kan tana Pathianin kawng min buatsaihsak hriat leh chumi chu zawm zel theihna dilin kan tawngtai zui zel.
      12.    Hetianga ke kan han penna atanga thlarau lama harhtharna kan chan hian ngawlvei ve bawk midangte hnena putdarh zel kan tum a, keimahni ngei pawn he nun thuthlung hi a taka zawm zel kan tum tlat ani.


      Muthi tlang lawn ni !!!





      Assertive Behaviour

              Mithiamte chuan mihringte ah hian mizia hlawm lian tak tak nei mi chithum (3) kan awmin an sawi a, chungte chu a tlangpui han tarlang hmasa ila.
         
          (1)    Assertive Mizia         :    Mi nun tlang/ngil, midangte zah thiam tak leh mahni pawh inring  tawk tak.
          (2)    Agressive Mizia        :    Mahni indahsang, midangte ngaihsak (care) lem lo, midangte aia tha riau a inhria.     
          (3)    Passive Mizia            :    Mahni indahhniam tak, midangte aia tha lo riau a inhria, mahni dikna pawh din tlangpui ngam lo.

          ASSERTIVE MIZIA :
          (I)    Duhzawng leh mamawh leh ngaihtuahna te tlang tak leh dik tak leh hawihhawm tak a sawichhuak.
          (II)    Midangin thil thlir dan dang an nei ve thei ani tih a pawm a, amah a inngaihtuah (care) ang bawkin midangte pawh a ngaihtuah (care).

          ASSERTIVE MIZIA KAN NEIH A PAWIMAWHNA TE :

          (I)    Rilru nuam lo a titlem a, mahni inrintawkna nasa tak min siam.
          (II)    Kan mihringpuite nena inlaichinnaah zamna leh titna ang chi a titlem.
          (III)    Hlauhna (fear), thinrimna (anger), rilru hnualna (depression) awmze nei takin min hmachhawn tir thei.
          (IV)    Ruihhlo ti tura sawmna leh thlemna thalo kan hnar theih phah.

          ENGATINGE KAN ASSERTIVE THEIHLOH THIN    :

          (I)    Mahni inngaih hniamna avangin (low self - esteem)
          (II)    Hnawl nih hlauh vang (fear of rejection)
          (III)    A hun leh ahmun azira thil hmachhawn thiamloh vang.
          (IV)    Mahni inthiamlohna, diklo leh thalo bik riau ni a inhriatna( guilty feelings).
          (V)    Kan theih tawk leh theih chin kan hriatchian loh vang.

          ENGTINNGE KAN ASSERTIVE THEIH ANG ?:

          (I)    I dikna ah ding nghet tlat rawh.
          (II)    Nangmah kha inhrechiang ang che.
          (III)    Thil tullo leh thalo a sawmna i dawnin tawngka emaw chetzia emaw in ‘Aih’  (No) tih zir ang che.
          (IV)    I nihna dik tak angin fiah takin lang chhuak ngam ang che.
          (V)    Tawngkam leh chetze mawi hmang tam ang che.

      3/1/2010

      Durtlang biakin kawtah New haveners te an in post

      New Haven 2009 batch



      Relapse Prevention Planning

          Relapse        -    Tawlhkir leh/dinhmun hlui a kir lehna
          Prevention    -    Danna emaw Dalna.
          Planning        -    Remruatna

          Relapse Prevention Planning chu dinhmun hluia kir leh tur dalna atana remruatna/ruahmanna felfai tak lo siam lawk hi ani. He ruahmanna atana tangkai zual tur point 6 zirho dawn ta ila.
          1.    Relapse hi enge tih leh enge a chhan? (What is Relapse & causes of Relapse?)
          2.    Relapse tur hriat lawk dan leh lo inven dan tur (Warning signs of Re    -  lapse and its prevention )
          3.    Chhungkaw inlaichinna siamthar leh (Rebuilding  Family relationship)
          4.    Thinchhiatna thunun dan (Anger Management)
          5.    Hlutna leh pawimawhna tih chak (Strengthening Self – Esteem)
          6.    Dam chian vâk na (Whole Person Recovery)

      I. Relapse hi enge tih leh enge a chhan ? (What is Relapse & causes of Relapse) :
              Relapse hi thil lo thleng thut (event) ani lova, thil inmung (process) a ni a, inventhatloh leh fimkhur tawk loh vang te, inthlahdah vang te a lo thleng thin ani. Rilru chhungril ngaihtuahna atangin a intan a, chuta tang chuan nunhlui ngaihna a rawn piang a, chu nunhlui ngaihna chu tihhlawhtlina a awm chuan Sap tawngin  ‘Relapse’ kan tih hi alo thleng thin ani.
          Causes : Relapse hi mimal dinhmun emaw chhungkaw dinhmun emaw khawtlang inkaihhruaina fel tawk loh vang emaw in a thleng thin ani. A chhan tlangpui te chu :-
          1. Ruihhlo ching thin tawh ten an n unhlui a ruihhlo ruih nawmna an ngaihtuah     avang te.
          2. Ruihhlo nghei/sim tawh hnu a hmalam hun thim riau a hriatna vang te.
          3. Mahni mal ngawih ngawih a inhriat vang te.
          4. Dawhtheihna emaw insumtheihna tlakchham a vang te.
          5. Mahni dinhmun hniam leh chhe bik riau a inhriat vang te.
          6. Mahni hma a thil tawn tlang tur lo thleng huphurh avanga kawng awlsam zawk ngaihtuah/zawn vang te (Compulsive behaviour).
          7. Ngaihtuahfel hmasa lova rilru siam mai emaw thil ti nghal mai avang te  ( Impulsive behaviour).
          8. Thil pakhat chauh ngaihtuah bing avanga thil dang ngaihthah avang te ( tunnel vision).
          9. Mahni inrintawkna neih nasat/hleihhluak a vangte (Over Confidence).

      II. Relapse tur hriat lawk dan leh lo inven dan tur ( Warning signs of Relapse and its prevention ) :
          1. Change in attitude - An thiltihna kawngah an inthlahdah a, an ngaihdan leh awmdan a inthlak.
          2. Change in thought - Mahni inrintawkna a avangin a ngaihtuahna alo inthlak a,engkim phu ve tawhah a inngai.
          3. Change in feeling - Nguaina te, a chhan sawifiah mai thiam loh lungawi lohna te,ngaihhuatna (resentment), nun ninna te, mal riau a inhriatna te a lo awm thin.

      III. Chhungkaw inlaichinna siamthar leh ( Rebuilding  Family relationship)
          Ngawlvei dam leh te zingah hian mahni inchhungkhur nuam ti thlawt lo hi an tam a, chumi avanga relapse pawh tam tak an awm ani. Chhungkua chu hlimna leh lawmna te lungngaihna te tuar ho tur a siam kan nih angin kan chenpuite lawmna leh hlimna kan zawn thiam a pawimawh em em ani.Chumi avang chuan ruihhlo a fihlim leh kan mawhphurhna te ngaih pawimawh a, keimahni pawh tlawm taka inchungkhura nun kan hman a pawimawh hle ani.

      IV.  Thinchhiatna thunun dan ( Anger Management) :
           Thinrimna leh lungawilohna thunun thiamloh avang hian ruihhlo bawih ata fihlim tawh tam tak kan tluk leh phah thin ani.Kan thiltih turin a nghawng tur kan ngaihtuah thiam a pawimawh hle a ni (Second thought). e.g.  Ngawlveina sala tan leh chu mahni inhremna (self - torture) mai ani.

      V. Hlutna leh pawimawhna tih chak ( Strengthening Self – Esteem) :
              Self - Esteem chu mahni inrintawkna, mahni hlutna hriat leh mahni pawimawhna hriat tihte hian a sawi theih awm e. Mahni tan emaw, chhungkaw tan emaw kan nun hlutna leh pawimawhna kan chhut ngun a, kan hriat tam hi pawimawh khawp mai.Mahni nun hlutna leh pawimawhna eng kawngah pawh nei miah lo a inngai tan chuan khawvelah hian hlawhtlinna kawng a awm lo reng reng ani. Mihring kan nih avanga kan hlutna te, khawtlang leh inchhungkhura kan chanvo leh mawhphurhna te kan hriata kan ngaihtuah ngun a pawimawh khawp mai. Chumi atang chuan kan Self - Esteem kan tichak thei dawn ani.
          Recovery Journey (Damna kawng) ah hian harsatna chi hrang hrang kan la tawn ngai loh hmachhawn tur leh paltlang tur atam mai a, he harsatna khirhkhan tak kan tawh avang hian beidawnna te, mal ngawih ngawih a inhriatna te etc. a lo awm thin a, chumi avang chuan nunhlui lama let leh duhna rilru alo insiam thin ani. He beidawnna rawn insiam hi ‘Relapse Syndrome’ an ti ani. He thil hian nun a tihrehawm a, reilo te nawmna thlahlel in ruihhlo ah bawk kan kir leh thin ani.  
              Tlangkawmna :  Relapse awmzia tak tak hre tur chuan recovery hi enge anih kan hriat hmasak phawt a tul ani.Relapse leh recovery hi inlaichin hnai tak, a eng zawk zawk pawh hrilhfiah dawn ila, a pahniha kan hriatchian hi a ngai ani. Ruihhlo ngawlvei te tan Relapse lo awm chhan hriatfiah hmasak loh chuan ngawlveina atanga tal chhuah hi a harsa hle ani. Relapse hi recovery ah hian thil awm pangngai leh thil awm ve reng (natural part) ani.
              Ngawlveina atanga damna kawng kan zawh ah hian Relapse hi harsatna lian tak leh buaipui awm tak ani. Chuvang chuan ngawlvei dam mekte tan hian Relapse atanga lo inven dan hi kan hriat chian a, kan inhrilhhriat tam hi a pawimawh hle ani.   

          Ngaihtuah zui atan : Whole Person Recovery (Dam chian vâkna) hi enge kan ngaih dan leh kan lo hriat dan.